Psychologia

Uczenie się i pamięć

Przez uczenie się rozumie się proces prowadzący do zmian w zachowaniu osobnika na podstawie indywidualnego doświadczenia, które powstają przy udziale CNS, warunkując odpowiednie przystosowanie do środowiska.

Jak to działa, że się uczymy i zapamiętujemy?


Uczenie się jest wynikiem plastycznych właściwości układu nerwowego, czyli zdolności tworzenia i przechowywania śladów pamięciowych. Może ono być obowiązkowe, i dotyczyć rzeczy, których osobnik danego gatunku musi się nauczyć, lub fakultatywne, zależne od sytuacji, w której osobnik przypadkowo się znajduje. Uczenie może być percepcyjne, będące wynikiem  działania bodźców i doznawanych wrażeń i osiągane przez naśladowanie innych osobników oraz powstające w drodze metody prób i błędów. Proces uczenia ujmuje się z punktu widzenia aktywności neuronalnej    różnych części i ośrodków CNS, zwłaszcza kory mózgowej, wzgórza, układu limbicznego i układu siatkowatego.

Koncepcja Hebba


Zgodnie z koncepcją rewerberacyjną Hebba uczenie się i pamięć związane są ze zmianami strukturalnymi w obrębie sieci neuronów, po których krążą impulsy powstałe w wyniku uaktywnienia przez bodźce środowiskowe receptorów na obwodzie. Krążące impulsy powodują zmiany, prawdopodobnie w zakończeniach synaptycznych albo o charakterze śladów nietrwałych, czyli czynnościowych albo trwałych, czyli strukturalnych. Do prawidłowego wytworzenia śladów pamięciowych, będących podstawą myślenia, konieczny jest pewien poziom „wzbudzenia” kory, który zależy od aktywności układu siatkowatego. Przy optymalnym wzbudzeniu kory zmiany w synapsach są tym większe, im dłużej krążą impulsy po zamkniętych sieciach i obwodach neuronalnych.

Koncepcja Ecclesa


Podobnie Eccles uważa, że uczenie związane jest ze zmianami strukturalnymi w obrębie elementów przed- i postsynaptycznych w korze mózgowej i hipokampie. Impulsy przechodzące wielokrotnie przez te same synapsy wywołują większe gromadzenie i uwalnianie mediatora chemicznego z zakończeń synaptycznych, a ponadto prowadzą do zwiększenia liczby tych synaps. Umożliwia to łatwiejsze przechodzenie następnych impulsów przez synapsy i prowadzi do zmian początkowo czynnościowych, a potem strukturalnych w zakończeniach synaptycznych. Zdolność uczenia zależy do subtelnych właściwości plastycznych układu nerwowego, a jego podstawą jest zapamiętywanie, czyli magazynowanie informacji. Uczenie nie byłoby możliwe bez zdolności gromadzenia i odtwarzania informacji zmagazynowanych w strukturach CNS. Mechanizmy uczenia się i zapamiętywania są funkcją głównie kory mózgowej, w której znajduje się około (3×109) neuronów. Przyjmuje się, że do przechowywania 1 bitu informacji potrzeba około 10 neuronów, czyli pojemność magazynów informacji mózgu wynosi około 3×108 bitów. Jeżeli założyć, że w ciągu 1 s percepcji podlega około 20 bitów, to w ciągu 70 lat życia, czuwając przeciętnie 16h na dobę, percypujemy około 300 miliardów bitów, czyli 100 razy więcej niż zdolny jest zgromadzić nasz magazyn pamięciowy mózgu. Zatem około 99% informacji, jakie docierają do naszej świadomości i pamięci świeżej, musi zostać wyeliminowanych z mózgu, czyli ulega zapomnieniu, a tylko 1% percypowanych wrażeń może trafić do pamięci trwałej.

Cechy pamięci


Podstawową cechą pamięci jest zdolność wyboru i magazynowania potrzebnych informacji i zapominania zbędnych. Chroni to mózg przed „zalewem” niepotrzebnych informacji docierających z narządów zmysłowych do naszej świadomości. Aby forma kształcenia była wydajna nie powinno się przekraczać 20 bitów/s ponieważ może to utrudniać percepcję i proces zapamiętywania.

Drugą cechą pamięci jest to, że łatwiej zapamiętuje się proste niż złożone informacje. Pamięć ludzka utrwala tylko niektóre informacje a zatem podstawową zasadą pamięci jest gromadzenie nie tyle detali i poszczególnych słów lub zdań, ile raczej pewnych uogólnień. Przy odtwarzaniu z pamięci działa odwrotny mechanizm: najpierw przypominamy koncepcję, a dopiero potem zostają uruchomione ośrodki mowy dostarczające niezbędnych słów i zdań do jego ekspresji. Tak więc człowiek posiada zdolność do wyrażania słownego abstraktu i konkretnych idei oraz magazynowania pamięciowego’ niesłownych” informacji. (nie wyklucza to gromadzenia materiału także słownego, jako dodatkowego mechanizmu zapamiętywania).
   U podstaw pamięci leżą procesy nerwowe umożliwiające:

  • powstawanie śladu pamięciowego, czyli zapamiętywanie,
  • przechowywanie śladu pamięciowego, czyli pamiętanie wrażeń,
  • odtwarzanie zakodowanego śladu pamięciowego, czyli przypominanie.

Proces pamięciowy (zapamiętywania)

Proces zapamiętywania przebiega etapami i najogólniej wyróżnia się pamięć świeżą, krótkotrwałą, powstała pod wpływem bodźców i wrażeń zmysłowych i pamięć trwała, utrzymującą się długotrwale. Proces zamiany pamięci świeżej w trwałą nosi nazwę konsolidacji pamięci. W pamięci świeżej można wyróżnić pamięć sensoryczną, trwającą krócej niż 1s związaną z utrzymywaniem się analizatorze śladu po zadziałaniu bodźca oraz pamięć krótkotrwała (np. zapamiętanie numeru telefonu na czas niezbędny do jego „wykręcenia” lub do ustalenia planu działania), utrzymującą się tak długo, jak długo krążą impulsy nerwowe pomiędzy polami czuciowymi i kojarzeniowymi kory mózgowej. Informacje pamięci świeżej zostają niemal całkowicie zapomniane, chyba, że zostaną wprowadzone na drodze ćwiczeń do pierwszego etapu pamięci trwałej, tzw. Pamięci pierwotnej. To przenoszenie informacji z pamięci sensorycznej do pierwotnej wymaga werbalizacji i pewnego czasu, zwykle kilka sekund, po czym dochodzi albo do zapomnienia tych informacji, albo do gromadzenia w kolejnym etapie konsolidacji pamięciowej tzw. Pamięci wtórnej, która może trwać od kilku minut do kilku lat. Konsolidacja pamięci w postaci pamięci wtórnej na drodze ćwiczenia może osiągnąć następny etap, czyli tzw. Pamięć trzeciorzędową, która utrzymuje się przez całe życie. Ta konsolidacja pamięci zachodzi w czasie krążenia impulsów pomiędzy strukturami podkorowymi i korowymi i wówczas dochodzi do utrwalenia wzorców aktywności w synapsach komórek nerwowych kory mózgu, szczególnie w płatach skroniowych. Przerwanie połączeń korowo-podkorowych przez obustronne usunięcie hipokampa u ludzi uniemożliwia wprowadzenie informacji do pamięci trwałej. Najczęściej jednak informacje zgromadzone w pamięci wtórnej ulegają zapomnieniu na skutek zakłóceń w procesie uczenia się przez inne wiadomości nabyte przedtem lub potem.

Proces trwałego zapamiętywania pozostawia trwałe ślady pamięciowe tzw. Engramy w neuronach, prawdopodobnie w obrębie synaps. Utrzymują się one do końca życia i to oddzielnie w każdej półkuli mózgowej.

Istnieje kilka hipotez pamięci trwałej, które postulują jeden lub więcej poniższych mechanizmów:

  • Zwiększenie ilości mediatora zgromadzonego w synapsach sieci wieloneuronowych, po
  • Których krążą impulsacje związane z zapamiętywaniem;
  • Powstawanie nowych połączeń pomiędzy neuronami przewodzącymi krążące impulsy nerwowe
  • Zmiany w metabolizmie komórek, zwłaszcza w syntezie RNA, DNA i niektórych białek.

Istotne jest, że ślady pamięciowe powstające pod wpływem bodźców i doznawanych wrażeń zmysłowych podlegają  transferowi, czyli przekazywaniu z jednej półkuli do drugiej za pośrednictwem włókien nerwowych biegnących w ciele modzelowatym i spoidle wielkim.

Powiązane artykuły
Psychologia

Emocje w mózgu

Psychologia

Biologiczne koncepcje inteligencji

Psychologia

Neurony lustrzane - twój obraz we mnie, mój obraz w tobie

Psychologia

Mózg i umysł

Chcesz dołączyć do naszego zespołu?